Tümdengelim Nedir? Tümdengelim Örnekleri
Sorunları doğal yollar ile çözmeye çalışan pek çok kişi, tümdengelim ve tümevarım akıl yürütme kavramları ile karşılaşmıştır. H
Her ikisi de kimin suç işlediği, bir kişinin kazanma nedeni veya Samanyolu galaksisinde kaç gezegenin yaşam imkanı sunduğuna kadar yardımcı olabilir.
Öncelikle teknik açıklamasını yapıyor olacağız. Tam olarak anlaşılmazsa diye, aşağıda basit örnekler ile anlatıyor olacağız.
Akıl yürütme yöntemi olarak kullanılan tümdengelim, tümevarım ile zıt yaklaşıma sahiptir. Aynı zamanda dedüksiyon olarak da bilinir.
Tümevarım, gözlemden fikre geçer ve tümdengelim fikirden gözleme geçer.
–Tümdengelim önce fikirdir, bunun ardından gözlemler veya bir sonuç gelir.
–Tümevarım önce gözlemdir, ardından görülen şeyi açıklayabilecek bir fikir izler.
Akıl yürütme yöntemleri, insana ve doğaya yönelik araştırmaların en önemli bölümlerinden birisidir. Sorgulamak, anlamak, analiz etmek ve tüm bunlardan çıkarımlar yapmak adına çeşitli teknikler ve formüller kullanılabilir. Dünya genelinde en çok tercih edilenlerden birisi ise tümdengelimdir. Tümdengelim yöntemi, kendi içerisinde belirli bir disipline sahiptir ve genelden özele doğru ilerler. Bu sistemi ile tümevarımdan tamamen ayrılır. Tümevarım kavramında özelden genele gidilirken, tümdengelimde tam tersi bir durum söz konudur.
Bir şeyin doğruluğunu belirlemek, belirli bir konuda çıkarımda bulunmak adına genel durumlar, ilkeler esas alınır. Bu ilkelerden hareketle özel üzerinden çıkarımlar yapılarak akıl yürütme tamamlanır. Global adıyla dedüksiyon olarak da bilinen bu akıl yürütme, Türkçe’de daha çok tümdengelim olarak kendine yer bulmuştur.
Tümdengelim Örnekleri Nelerdir?
Tümdengelim örnekleri – 1
İnsan ve ölümün ele alındığı bir yöntemde;
- İnsan ölümlü bir varlıktır.
- Ahmet insandır.
- O halde Ahmet de ölümlüdür.
Bu çıkarımda, genel bir öncül verilerek insanların ölümlü olduğu belirtilir. Ardından ise daha özel bir öncülde Ahmet’in insan olduğu belirtilir. Çıkarımda ise en özel durum olarak Ahmet’in ölümlü olduğu ifade edilir.
Tümdengelim örnekleri – 2
Kişiler ve spor üzerine yapılan bir çıkarım şöyledir;
- Sporcular antrenman yapar.
- Ahmet bir sporcudur.
- O halde Ahmet antrenman yapar.
Genel bir durum üzerinden özele doğru bir akış izlenerek spor ve antrenman ilişkisinden Ahmet’in antrenman yaptığı sonucu çıkarılmıştır.
Hatalı Tümdengelim Örneği
Hatalı bir çıkarımın yapıldığı bir örnekte ise;
- Balıklar denizde yüzer.
- Ahmet denizde yüzer.
- O halde Ahmet bir balıktır.
Balıkların denizde yüzdüğüne dair genel ve doğru bir öncül verilir. Ancak Ahmet’in de denizde yüzdüğü açıklanır. Buradan çıkarılacak sonuç, denizde yüzen her şeyin balık olduğu ve bu nedenle de Ahmet’in de balık olduğudur. Hem tümevarım hem de tümdengelim yöntemlerinde, çıkarımların hepsi kesin bir doğruluk taşımaz ve taşımasa da beklenmez.
- Tümdengelim, deneylerle test edilen bir sonucu tahmin eden teorilere sahiptir.
- Tümdengelimin, günlük yaşamda kullanılması zordur çünkü gerçek olduğu bilinen sıralı bir dizi olguyu gerektirir.
- Varsayımlar doğruysa, sonuç kesinlikle doğrudur.
Günlük Yaşamda Kullanılan Tümdengelim Örnekleri Neler?
Örnek 1
- İnsan, ölümlü bir canlıdır.
- Canan, bir insandır.
- O halde, Canan da ölümlüdür.
Örnek 2
- Bütün kuşlar, uçabilir.
- Güvercin bir kuştur.
- O halde güvercinler de uçabilir.
Örnek 3
- Balıklar, suda yüzer.
- Canan da suda yüzer.
- O halde Canan bir balıktır.
1.Tümdengelim, sizi mükemmel bir sonuca götürür. Ancak ve ancak tüm varsayımlarınız doğruysa.
2. Laboratuar / bilim ortamları dışında kullanılması daha zordur. Çünkü argümanı yapılandırmak için tamamen üzerinde mutabık kalınan bir dizi gerçek bulmak çoğu zaman zordur.
3. Problemleri çözmek için her iki akıl yürütme türünü kullanmaya istekli olun ve bunların genellikle bir çift olarak döngüsel olarak birlikte kullanılabileceğini bilin, örneğin, bir teori bulmak için tümevarımı kullanın ve sonra gerçekten doğru olup olmadığını belirlemek için tümdengelimi kullanın.
4. Bu ikisiyle kaçınılması gereken en önemli şey, aslında tümevarımı kullanırken (kanıtın gücüne dayalı olasılık) tümdengelim gücüyle (doğru olduğu garanti edilir) tartışmaktır.